საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ პრეზიდენტის სარჩელი განსახილველად მიიღო

"არ არსებობს საქართველოს პრეზიდენტის კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად არ მიღების საფუძველი. კონსტიტუციური სარჩელი ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის კანონის 31-ე და 311 მუხლით მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს, კერძოდ:

კონსტიტუციური სარჩელი ხელმოწერილია მოსარჩელის მიერ და მასში აღნიშნულია ამავე კანონის 311 მუხლით გათვალისწინებული მითითებები;

კონსტიტუციური სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი სუბიექტის - საქართველოს პრეზიდენტის მიერ;

კონსტიტუციური სარჩელით სადავოდ გამხდარი საკითხი „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,დ“ ქვეპუნქტის მიხედვით არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

ამავდროულად, სარჩელში მითითებული არცერთი სადავო საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

მოცემულ შემთხვევაში სარჩელი წარდგენილია საქართველოს ცენტრალური საარჩევნო კომისიისა და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი საარჩევნო კომისიის არჩევნების შედეგების შემაჯამებელი ოქმების გამოქვეყნების შემდეგ, ორგანული კანონით განსაზღვრულ ვადაში.

აღსანიშნავია, რომ 2017 წლის კონსტიტუციური რეფორმის შედეგად ჩამოყალიბებული საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-6 პუნქტისა და „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის მე-19 მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, „დაუშვებელია საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობა შესაბამისი საარჩევნო წლის განმავლობაში, თუ ეს ნორმა შესაბამისი არჩევნების თვემდე 15 თვის განმავლობაში არ არის მიღებული“. აღნიშნული ნორმები კრძალავს შესაბამისი საარჩევნო წლის განმავლობაში არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობას. გამონაკლისია ის ნორმები, რომლებიც მიღებულია შესაბამისი არჩევნების თვემდე 15 თვის განმავლობაში. ამგვარი შეზღუდვა არ ნიშნავს, რომ ამ პერიოდში დაუშვებელია არჩევნებთან დაკავშირებული კონსტიტუციური სარჩელების შეტანა და განხილვა საკონსტიტუციო სასამართლოში, რაც 15 თვის განმავლობაში ამ კომპეტენციის სრული პარალიზების ტოლფასი იქნებოდა. რამდენადაც ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობა ხდება საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებით,ზემოთხსენებული ერთგვარი შეზღუდვა შეეხება მხოლოდ საქმეზე გადაწყვეტილების გამოტანას და არა სარჩელის შეტანას და განხილვას.

ამასთან, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 4 ნოემბრის №3/6/1392 განჩინებაში (საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“) აღნიშნულია, რომ კონსტიტუცია ზღუდავს არჩევნების მომწესრიგებელი კანონის ისეთი ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობის შესაძლებლობას, რომელთა კონსტიტუციურობაზე დავა უფრო ადრეც იყო შესაძლებელი. (II. პ. 8) ამავდროულად, საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, მოცემული საკითხის განხილვისას გასათვალისწინებელია კიდევ ერთი შემთხვევა. კერძოდ, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 26-ე მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, „ნორმატიული აქტის შემოწმებისას საკონსტიტუციო სასამართლო მხედველობაში იღებს სადავო ნორმის არა მარტო სიტყვასიტყვით მნიშვნელობას, არამედ მასში გამოხატულ ნამდვილ აზრსა და მისი გამოყენების პრაქტიკას, აგრეთვე შესაბამისი კონსტიტუციური ნორმის არსს“. თავად საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ განმარტა, რომ ამა თუ იმ ნორმის ნამდვილი არსი და მოქმედების რესურსი, მათ შორის, მისი არაკონსტიტუციური წაკითხვის პოტენციალი და შინაარსი, შესაძლოა გამოვლინდეს სწორედ ნორმის პრაქტიკაში გამოყენების შედეგად. სხვაგვარად, შესაძლოა, ნორმა იმგვარად იყოს ფორმულირებული, რომ პრაქტიკაში მის გამოყენებამდე, კეთილსინდისიერი წაკითხვის შემთხვევაში, პირმა ობიექტურად ვერ შეძლოს მასში კონსტიტუციის საწინააღმდეგო შინაარსის ამოკითხვა. (II პ.9)

შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, შემთხვევა, როდესაც ნორმის კონსტიტუციასთან შეუსაბამო ხასიათი იკვეთება მხოლოდ პრაქტიკაში მისი გამოყენების შედეგად, შესაძლოა დაფიქსირდეს, მათ შორის, საარჩევნო კანონმდებლობასთან მიმართებით. შესაბამისად, არ გამოირიცხება ისეთი სიტუაცია, როდესაც საარჩევნო კოდექსის ნორმის გამოყენება საარჩევნო წლის განმავლობაში მოხდეს იმ შინაარსით, რომელიც არ იყო ობიექტურად განჭვრეტადი კეთილსინდისიერი მოსარჩელისათვის. საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-6 პუნქტის მიზნებისათვის საარჩევნო კანონმდებლობის არაგანჭვრეტადი შინაარსით გამოყენება კანონის ახალი ნორმის მიღების იდენტურია. ბუნებრივია, საარჩევნო გარემოს სტაბილურობის დაცვისკენ მიმართული ნორმა ვერ შეზღუდავს ისეთი ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებას, რომელიც თავად არის არასტაბილურობის წყარო. მსგავს შემთხვევაში, საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-6 პუნქტის (ისევე როგორც სადავო ნორმის) საფუძველზე, საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობის შესაძლებლობის შეზღუდვა, თავად კონსტიტუციის ხსენებული დებულების მიზნისა და სულისკვეთების საწინააღმდეგოა. (II პ.10) საარჩევნო წლის განმავლობაში შეიძლება იდავო მხოლოდ არჩევნების მომწესრიგებელი ისეთი ნორმების კონსტიტუციურობაზე, რომლებიც მიღებულია არჩევნების თვემდე 15 თვით ადრე ან/და რომელთა წინასწარ არაგანჭვრეტადი შინაარსი ხსენებულ პერიოდში გამოვლინდა. (IIპ.11) გამომდინარე აქედან, ცალსახად შეიძლება ითქვას, რომ სადავო ნორმებით კონსტიტუციის დარღვევა გამოვლინდა უშუალოდ საარჩევნო პერიოდში, რაც შესაბამისად უნდა შეაფასოს საკონსტიტუციო სასამართლომ მოცემულ შემთხვევაში.

გარდა ზემოაღნიშნულისა უნდა ითქვას საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-6 პუნქტთან დაკავშირებით კონსტიტუციური კანონის განმარტებით ბარათში მითითებული ინფორმაცია, რომ ,,საკონსტიტუციო სასამართლო აღარ იმსჯელებს ჩატარებული არჩევნების კონსტიტუციურობის საკითხზე. გარდა ამისა, დაუშვებლად ცხადდება არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობა შესაბამისი საარჩევნო წლის განმავლობაში, თუ ეს ნორმა არჩევნებამდე ერთი წლის განმავლობაში არ არის მიღებული. ... აღნიშნული რეგლამენტაციის მიზანია, არ იქნეს დაშვებული საკონსტიტუციო სასამართლოს მიზანშეუწონელი ჩართვა პოლიტიკურ პროცესში;“ [1] თუმცა აღნიშნული არ უნდა იქნეს გაგებული იმდაგვარად, რომ ფაქტობრივად გამოირიცხოს საკონსტიტუციო სასამართლოს კონსტიტუციით გათვალისწინებული კომპეტენცია. კონსტიტუციის დებულებები არ შეიძლება განიმარტოს ერთმანეთის საპირისპიროდ, გამომდინარე აქედან კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-6 პუნქტის პოზიტიურ განმარტებად უნდა მივიჩნიოთ, ის რომ საარჩევნო პერიოდში ე.ი. არჩევნების დანიშვნამდე დაახლოებით ერთი წლის ვადაში არ უნდა იქნეს არსებითი ცვლილებები საარჩევნო კანონმდებლობაში, მათ შორის საკონსტიტუციო სასამართლოს მეშვეობით. შესაბამისად აღნიშნული კონსტიტუციური დათქმა არ გამორიცხავს საარჩევნო პროცესის დასრულების შემდგომ არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმების და მათ საფუძველზე ჩატარებული არჩევნების შედეგების კონსტიტუციურობის კონტროლს. არაორაზროვანია საკონსტიტუციო სასამართლოს პოზიცია იმასთან დაკავშირებით, რომ კონსტიტუციის ძირითადი პრინციპები და ადამიანის უფლებები არის ის საყრდენი, ღირებულებათა სისტემა, რომელზეც კონსტიტუცია და მთლიანად სამართალი უნდა იდგეს, ვითარდებოდეს. სასამართლომ კონსტიტუციის ძირითად პრინციპებზე დაყრდნობით და მათი მეშვეობით, ერთი მხრივ, განმარტა კონკრეტული უფლებების ფარგლები, დიაპაზონი, მეორე მხრივ, ზუსტად პრინციპები გამოიყენა როგორც საშუალება ადამიანის უფლებების მარეგლამენტირებელი ნორმების მნიშვნელობის გააზრებისთვის კონსტიტუციის ნორმათა სისტემაში და მათთვის ერთგვარი ორიენტირის, წარმმართველი ძალის დატვირთვის მტკიცებისთვის კონსტიტუციის დანარჩენი ნორმების შინაარსის, მიზანმიმართულების გაანალიზებისა და დადგენისას. იმავდროულად, სასამართლომ აღნიშნა, რომ ფუნდამენტური უფლებები ხელისუფლების მოქმედების ზღვარს წარმოადგენს არა მხოლოდ ამა თუ იმ ნორმატიული აქტების შინაარსის დადგენისას, არამედ ზღვარს უდებს თავად კონსტიტუციასაც, რაც ნიშნავს, რომ დაუშვებელია, კონსტიტუცია იყოს ფუნდამენტური უფლებების ძირითადი არსის ხელმყოფი. „ვინაიდან სახელმწიფო შეზღუდულია ადამიანის ძირითადი უფლებებითა და თავისუფლებებით, ხელისუფლების უფლებამოსილება, საბოლოო ჯამში, ემსახურება ამ უფლებების კონსტიტუციით დადგენილ ფარგლებში სრულად და ადეკვატურად განხორციელებას, ეს არის ხელისუფლების, მისი სამივე შტოს უმთავრესი მიზანი, ადამიანის უფლებების არსიდან გამომდინარე, ხელისუფლების კონსტიტუციური ვალდებულება. შესაბამისად, ხელისუფლების რომელიმე ორგანოს კომპეტენცია ვერ დაავიწროებს, შეცვლის, შეამცირებს ამა თუ იმ უფლების შინაარსს, რადგან ხელისუფლების ორგანოთა კომპეტენციების კონსტიტუციით გაწერის მიზანი ზუსტად ადამიანის კონსტიტუციური უფლებების სრულად დაცვა და უზრუნველყოფაა. ამიტომ მიზნის მიღწევის საშუალება ვერ იქნება თავად მიზნის მიღწევის საწინააღმდეგო, მისი გამომრიცხავი" (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის გადაწყვეტილება #1/466 საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 5.).

სადავო აქტი საკანონმდებლო აქტია და მის კონსტიტუციურობაზე სრულფასოვანი მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომი იმ ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე, რომელიც კონსტიტუციური სარჩელით გასაჩივრებული არ არის. გარდა გასაჩივრებული საკანონმდებლო ნორმებისა, სარჩელით სადავოდ არის გამხდარი არჩევნების მომწესრიგებელი კანონქვემდებარე აქტები, რის შესახებაც საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაში არაერთხელ ყოფილა მსჯელობა და შეიძლება ითქვას, რომ სასამართლოს მიერ მიჩნეულია, რომ ცესკოს განკარგულებებიც, რომლებიც ნორმატიული ბუნების აქტებია, განეკუთვნებიან საკონსტიტუციო სასამართლოს მსჯელობის საგანს.

საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები - ირმა ქურასბედიანი და ნელი გოგიშვილი საქართველოს პრემიერ-მინისტრის წინააღმდეგ (საქმის N2/9/612 2014 წლის 11 ნოემბერის განჩინება) საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ ,,საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, სადავო აქტები ფასდება არა მხოლოდ ფორმალური ნიშნით, არამედ მისი მატერიალური შინაარსის მიხედვით.[პ.5]

ნორმატიული სამართლებრივი აქტის არსებობის შინაარსობრივი შეფასება უნდა მოხდეს იმის მიხედვით, თუ როგორია ამ აქტით მოწესრიგების ადრესატთა წრე და ობიექტი. ,,ნორმატიულ აქტს აქვს საყოველთაობის პრეტენზია, იგი მიმართულია პირთა განუსაზღვრელი წრისადმი და ასეთად რჩება ამ წრის გვარეობითი ნიშნით იდენტიფიკაციის შემთხვევაშიც. ინდივიდუალური სამართლებრივი აქტი ეხება როგორც კონკრეტულ პირს, ისე მისი გამოცემის მომენტში განსაზღვრულ ან განსაზღვრებად პირთა ჯგუფს. ნორმატიული აქტი თავისი ბუნებით აბსტრაქტულ, საერთო ნორმას წარმოადგენს და დაკავშირებულია არა რაიმე კონკრეტულ მოვლენასთან ან შემთხვევასთან, არამედ თავის იურიდიულ მნიშვნელობას ინარჩუნებს მთელი რიგი ანალოგიური შემთხვევების მიმართ. მის საფუძველზე შესაძლებელია წარმოიშვას კონკრეტული შემთხვევის განუსაზღვრელი რაოდენობა. სწორედ ამაში მდგომარეობს ნორმატიული აქტის მრავალჯერადი გამოყენების თვისება. ამდენად, ნორმატიული აქტი, როგორც ქცევის ზოგადი წესი, მიმართულია მისი გამოცემის დროს განუსაზღვრელი ოდენობის ურთიერთობის განუსაზღვრელი რაოდენობის მონაწილეებისაკენ. განსხვავებით ნორმატიული აქტისაგან, ინდივიდუალური ადმინისტრაციული აქტი ხასიათდება თავისი შინაარსის კონკრეტულობით. იგი კონკრეტულ ურთიერთობას (შემთხვევას) ეხება. ამ თვალსაზრისით ერთჯერადი გამოყენების ნორმატიული აქტი ყოველთვის ზოგადი (აბსტრაქტულ-გენერალური) სახის აქტია, რაც არ შეიძლება ითქვას ინდივიდუალური ადმინისტრაციული აქტის შესახებ, რომელიც გამოიცემა ნორმატიული აქტის კონკრეტიზაციისა და ინდივიდუალიზაციისათვის“. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 9 ნოემბრის №1/7/436 განჩინება საქმეზე შპს „კავკასუს ონლაინი“ საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის წინააღმდეგ“, II-5). [პ. 6]“

საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 20 ივლისის გადაწყვეტილებით საქმეზე (N3/3/763) საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფი (დავით ბაქრაძე, სერგო რატიანი, როლანდ ახალია, გიორგი ბარამიძე და სხვები, სულ 42 დეპუტატი) საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ საკონსტიტუციო სასამართლომ იმსჯელა და განმარტა, რომ კონსტიტუციური სარჩელის არსებითი განხილვისას გამოითქვა მოსაზრება, რომ საარჩევნო ოლქების საზღვრების განმსაზღვრელი ცესკოს განკარგულება არ იქნა გასაჩივრებული, ვინაიდან იგი არ წარმოადგენს ნორმატიულ აქტს და მასზე მსჯელობა არ მიეკუთვნება საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციას. აღსანიშნავია, რომ საკონსტიტუციო სამართალწარმოების მიზნებისთვის ნორმატიული აქტის შინაარსი არ ამოიწურება ნორმატიული აქტების შესახებ საქართველოს კანონით განსაზღვრული დეფინიციით. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 9 ნოემბრის N1/7/436 განჩინებაში (საქმეზე „შპს „კავკასუს ონლაინი“ საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის წინააღმდეგ“) იმსჯელა ფორმით ინდივიდუალური სამართლებრივი აქტის შესაძლო ნორმატიულ ბუნებასა და აღნიშნული საკითხის გამორკვევის კრიტერიუმებზე. აღსანიშნავია, რომ ცენტრალური საარჩევნო კომისიის განკარგულება რამდენჯერმე გამხდარა საკონსტიტუციო სასამართლოს მსჯელობის საგანი. მაგალითისთვის, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის N3/2/670 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ვახტანგ მენაბდე საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ცენტრალური საარჩევნო კომისიის წინააღმდეგ“, აგრეთვე საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 26 თებერვლის N1/3/676 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ვახტანგ მენაბდე საქართველოს ცენტრალური საარჩევნო კომისიის წინააღმდეგ“. მართალია, აღნიშნული საქმეები არ ყოფილა განხილული არსებითად, თუმცა შესაბამისი კონსტიტუციური სარჩელების არსებითად განსახილველად არმიღების საფუძველი არ ყოფილა ის, რომ ცესკოს სადავო განკარგულება არ წარმოადგენდა ნორმატიულ აქტებს და მათი კონსტიტუციურობის შეფასება არ იყო საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციის ნაწილი. (პ.81)

აღნიშნულიდან გამომდინარე, საარჩევნო ოლქების საზღვრების განმსაზღვრელი ცესკოს დადგენილება ექვემდებარება კონსტიტუციურობის დამოუკიდებლად შეფასებას საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ. აღნიშნულ კონტექსტში საკონსტიტუციო სასამართლო მიზანშეწონილად მიიჩნევს, ყურადღება გაამახვილოს მოსარჩელის არგუმენტზე, რომლის თანახმადაც, არსებობს ცესკოს მიერ უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების შესაძლებლობა. უდავოა, რომ ამა თუ იმ აღმასრულებელი, საკანონმდებლო თუ დამოუკიდებელი ორგანოს მოქმედებამ შესაძლებელია გამოიწვიოს საქართველოს კონსტიტუციური უფლების დარღვევა და ამას ვერ გამორიცხავს, მათ შორის კანონმდებლობაში ზედმიწევნით გაწერილი კრიტერიუმები სახელმწიფო ორგანოთა მოქმედების ფარგლების შესახებ. ზოგადად ადამიანის უფლებების და კონსტიტუციის შესაძლო დარღვევის ალბათობა თავისთავად არსებობს დემოკრატიულ საზოგადოებაში, მათ შორის, საქართველოს კონსტიტუციის მოქმედების სფეროშიც. სწორედ ამ მიზნით ქმნის საქართველოს კონსტიტუცია სასამართლო ხელისუფლებას საერთო სასამართლოებისა და საკონსტიტუციო სასამართლოს სახით. სწორედ ამ ორგანოთა ფუნქციაა, მოახდინონ აღმასრულებელი და საკანონმდებლო ხელისუფლების მოქმედებათა კანონიერებისა და კონსტიტუციურობის შეფასება და აღმოფხვრან კონსტიტუციისა და კანონის დარღვევის ფაქტები. აღნიშნულიდან გამომდინარე, იმ ფონზე, როდესაც ცესკოს განკარგულების კონსტიტუციურობის კონტროლი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ ხორციელდება, ამ აქტის საფუძველზე უფლების დარღვევის ჰიპოთეტურ შესაძლებლობაზე მითითება ვერ გამოდგება კანონის არაკონსტიტუციურად ცნობის არგუმენტად. თუ მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ ცესკოს განკარგულება კონსტიტუციის საწინააღმდეგოა, იგი უფლებამოსილია, თავად ამ აქტის კონსტიტუციურობა გახადოს სადავოდ საკონსტიტუციო სასამართლოში.( პ. 82).

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ერთმნიშვნელოვნად უნდა ითქვას, რომ არ არსებობს სარჩელის წარმოებაში არმიღების საფუძველი და სარჩელი სრულად უნდა იქნეს არსებითად განსახილველად მიღებული საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ." - ნათქვამია საკონსტიტუციო სასამართლოს გამოქყვენებულ ინფორმაციაში.